Üniversitemiz Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama Uygulama ve Araştırma Merkezi bünyesinde sürdürülen Karayolları Bakim ve Onarım Bilgi Sistemi isimli proje, Merkez müdürü Yrd. Doc. Dr. Ceyhun ÖZCELIK ve İnşaat Mühendisliği Bölümü 4. sınıf öğrencisi Ufuk Emre Tüter`in sunumlarıyla katıldığı 7 - 8 Ekim tarihli 18. Esri Kullanıcıları Konferansında "Uygulama Yarışması Birincisi" seçilmiştir. Öğretim üyemizi ve öğrencimizi tebrik ederiz.
Karayolları Bakım ve Onarım Bilgi Sistemi (KaraGÖZ)
Ceyhun OZCELIK Yrd. Doç. Dr., Ufuk Emre TUTER
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi
Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama Uygulama ve Araştırma Merkezi, 48000 Muğla/TURKEY
(Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bolumu, 48000 Muğla/TURKEY)
cozcelik@mu.edu.tr u_tuter@hotmail.com
Ülkemiz coğrafi konumu nedeniyle Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarını birbirine bağlayan bir kara ulaştırma merkezi niteliğindedir. Otoyol, devlet yolu ve il yolu olmak üzere yaklaşık 65.000 km ulaşım ağına sahip olup, bu yolların plan, proje, bakım, yapım ve işletmesi Karayolları Genel Müdürlüğünce sürdürülmektedir. Bu uzunluktaki bir yol ağı, karayolları üzerindeki, altındaki ve etrafındaki her türlü ana-tali unsurlar ve bu unsurlara ait her türlü özellik bilgileriyle beraber düşünüldüğünde oldukça karmaşık, takibi ve kontrolü güç bir yapı söz konusu olmaktadır. Karayollarının bakımı, onarımı, kontrolü ve denetiminin sağlıklı ve etkin bir biçimde yürütülebilmesine engel teşkil eden bu karmaşıklık, uygun bilgi ve bilişim teknolojisinin doğrudan ve işlevsel olarak kamu işleyişinde kullanılamaması nedeniyle, kaynakların düzensiz ve verimsiz kullanılmasına sebebiyet vererek maddi ve manevi büyük problemlere yol açmaktadır. Bu noktada, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), lokasyona bağlı her türlü veriyi depolayan, işleyen, analiz eden, sorgulayan ve gösteren yapısıyla, gerekli tüm unsurları, süreçleri ve büyüklükleri barındıracak zamansal ve mekânsal esneklik sağlayan bir çözüm ortamı sunmaktadır. CBS alana ve zamana bağlı analiz gerektiren hemen her alandaki çok sayıda bilimsel araştırma ve geliştirme çalışmalarında dünya çapında giderek artan bir şekilde kullanım alanı bulmuştur/bulmaktadır. Ülkemizde çoğunlukla bilimsel araştırmalarda bir araç olarak kullanımının söz konusu olmasına rağmen, son zamanlarda idari işlerin yürütülmesinde de etkin bir biçimde kullanılma arzusu baş göstermiştir. Ancak gerek teknolojinin yeni ve gelişmekte olması, gerekse bu konudaki fikri olgunluğun ve deneyimli işgücünün sağlanamaması, yapımına başlanan sınırlı sayıda bilgi sisteminin yüksek miktarda kamu kaynağı kullanılarak profesyonel şirketlere havale edildiği, sonuçta basit sorgular yapabilen, kamu işleyişinde ve işlerin yürütülmesinde kullanılabilecek nitelikten uzak, görselliği nispeten iyi fonksiyonelliği zayıf, gerektiği gibi güncellenemeyen temel düzeyde bilgi sistemlerinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu kapsamda, gerek dünya da, gerekse ülkemizde yapılan çalışmalar incelendiğinde ise, geliştirilen alansal olmayan veri tabanları ve bilgisayar programlarının haricinde, ancak basit trafik durumu takibi ve güncellemeleri yapan, araç güzergahlarını, durak ve tarifelerini gösteren temel düzeyde halk tarafından bilgi edinme amaçlı kullanılabilecek bilgi sistemlerinin söz konusu olduğu görülmektedir.
Çalışma kapsamında, Karayolları Genel Müdürlüğü Bakım ve Onarım Şubelerince yürütülen her türlü bakım, onarım, kontrol ve denetim işleriyle ilgili her türlü işlem, süreç ve durumu, denetim ve kontrol altına almayı sağlayacak, karayolu üzerinde, altındaki ve etrafındaki her türlü unsur ve donanımlarla ilgili her türlü konum, zaman ve özellik bilgisine 3 boyutlu olarak dijital ortamda ulaşmayı sağlayabilecek, karmaşık alansal ve zamansal görsel ve tablo sorguları türetebilecek, çevrimiçi/çevrimdışı ortamda çeşitli ayrıcalık seviyelerine sahip kullanıcıların erişebileceği, sorgular yapabileceği, raporlar ve haritalar üretebileceği karayollarıyla ilişkili her türlü birim/kurum tarafından kullanılabilecek fonksiyonelliği ve görselliği yüksek, bir karayolları bakım ve onarım bilgi sistemi çerçeve modeli geliştirilmektedir. İlgili alanda yönetim ve yürütme çalışmalarında kullanılabilecek ve idari işleyişi ve uygulamayı doğrudan şekillendirebilecek bir boyutta olması nedeniyle çalışma, ülkemizde ve dünyada öncüler arasında olacağı umulmaktadır. Çalışma üç başlık altında sürdürülmektedir. 1) Coğrafi bilgi sistemi ve alansal/özellik veri tabanı çalışmaları. 2) Karayolu gözlem aracı (KaraGÖZ) ölçüm ve bilgisayar sistemleri. 3) Veri işlem/yayın istasyonu. Birinci başlıkta; başlıca, yol üst-alt yapı unsurlarının, yol üzeri, altı ve etrafındaki her türlü yapılar, tesisler ve işaretlemelerin, trafik kazalarının, donma/erime, sel basması vb. meteorolojik olayların, her türlü peyzaj çalışmaları ve ağaçlandırmaların, her türlü yapım, bakım ve onarım çalışmalarının ve benzeri hususların ve bu hususlara ait malzeme, cins, miktar, uzunluk, yükseklik, ağırlık, kişi, fotoğraf, kroki, plan vb. birçok özellik bilgisine konumsal ve zamansal olarak erişilebilecek 3B sorgulamaların yapılabileceği bir bilgi sistemi çerçeve modeli oluşturulmaktadır. İkinci başlıkta, yol üzerinde ve etrafındaki mümkün olan her türlü unsura ait konum, uzaklık ve yükseklik bilgilerinin otomatik olarak elde edilmesi ve izlenmesini, boy kesit ve geçkilerin çıkarılmasını, çoklu doğrultuda koordinat ve zaman bazlı görüntüleme yapılmasını, yol tabaka yapılarının ve seyahat kalitesinin izlenmesini, bu bilgilerin saklanması ve veri işlem istasyonuna aktarılmasını sağlayacak bir karayolu gözlem aracı ve ver toplama sistematiği geliştirilmektedir. Üçüncü başlıkta ise ölçüm ve gözlemlerin çevrimiçi olarak aktarılabileceği ve izlenebileceği, oluşturulan coğrafi bilgi sisteminin saklanacağı, proje web sayfasının yayın yapacağı, çeşitli kullanıcı ayrıcalık seviyelerinde global bir çevrimiçi sorgu erişim imkanının oluşturulacağı bir veri istasyonunun oluşturulması hedeflenmektedir.
Geliştirilen Karayolları Bakım ve Onarım Bilgi Sistemiyle, bakım, onarım, kontrol ve denetim işleriyle ilgili her türlü süreçlerin bilgili, bilinçli, kontrollü, zamanında ve ekonomik bir biçimde yönetilebilmesi; bu doğrultuda kamu kaynaklarının etkin ve etkili bir biçimde kullanılarak işlevsel ve fonksiyonel olarak halkın hizmetine dönüştürülebilmesi; her türlü yapım ve yönetim hatalarının kaynaklarının tespiti ve yol açtığı maddi ve manevi hasarların azaltılması; sürekli ve kontrollü trafik akışının sağlanması; karayollarıyla doğrudan ya da dolaylı ilişkili diğer kamu ve özel sektör çalışmalarının veya projelerinin sağlıklı bir biçimde yürütülebilmesine katkı sağlanması; karayolunu kullanan veya yakınında yaşayan insanların karayollarında gerçekleşebilecek problemler nedeniyle karşılaşacağı maddi zararların takibi ve en aza indirilmesi; özel sektörce yürütülen yapım/onarım çalışmalarının kesin teslim sonrası takibinin etkin biçimde yapılabilmesi; trafik kazalarının ve can kayıplarının önlenmesi; topoğrafya, yükseklik, eğim, bakış açısı, iklim, sıcaklık vb. koşullara bağlı olarak meydana gelen buzlanma, yolun kayganlaşması, sünekleşmesi gibi yol kalitesini düşürücü ve maddi/manevi hasarlara sebebiyet verebilen fiziki etkenlerle mücadelenin etkin bir biçimde yürütülmesi; yolların bisiklet/motosiklet/maraton vb. sportif/turizm amaçlı kullanımının sağlanması veya arttırılması; doğal afetler öncesinde, esnasında ve sonrasında karayollarının ve çevresinin durumunun tespiti ve karayollarının sağlıklı çalışmasıyla ilgili zamanında ve yerinde önlemlerin alınması; terör, savaş vb. olağanüstü durumlarda yolun ilgili kesitinin mevcut ve önceki durumlarıyla ilgili anında bilgi erişiminin sağlanması ve istatistiksel bilgilerin çıkarılmasına imkan verecek bir çerçeve model altyapısına erişilmesi planlanmaktadır. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Karayolları Genel Müdürlüğü işbirliğinde yürütülen pilot çalışma, Karayolları 26. Şube Şefliği sınırlarını kapsamaktadır.
Anahtar Kelimeler: CBS, Karayolu, Bakım, Onarım, Bilgi Sistemi